Những cuốn sách về lịch sử, liệt kê trong danh mục sách lịch sử hay chỉ cần gắn với chữ “sử” chưa bao giờ nằm trong list sách ưu tiên tìm hiểu của tôi. Nhưng tiến sĩ Harari đã khiến tôi có một cái nhìn khác về lịch sử, thông qua cuốn sách Homo Sapiens – Lược sử loài người của mình.
Năm nay là năm 2020 Công Nguyên, tính thêm 1000 Tr.CN vào sẽ được khoảng hơn 3000 từ khi các triều đại, đế chế thành lập đến nay, vậy mà chúng ta đang đối diện với những thách thức về biến đổi khí hậu, sự tuyệt chủng, các dịch bệnh, … cảm giác về ngày tận thế sẽ đến bất cứ lúc nào. Đem so sánh hơn 3000 năm đó với chiều dài 3,8 tỉ năm, kể từ khi sự sống xuất hiện trên trái đất, thì chỉ là một chấm nhỏ.
Trong sinh vật học, homo là tên gọi của một chi động vật, bao gồm nhiều loài có những đặc điểm tương đồng như: homo neanderthal, homo floresiensis, homo erectus, … và homo sapiens – loài người duy nhất còn tồn tại đến ngày nay – chính là bạn và tôi. Homo sapiens là phiên âm tiếng Latinh, có nghĩa: người thông minh.
Xuất hiện vào cách đây khoảng 200 ngàn năm trước từ Đông Phi, Homo Sapiens đã di cư đến khắp mọi vùng trên trái đất. Họ đi đến đâu là khiến cho hệ sinh thái ở nơi đó bị biến đối, nhiều loại động vật bị tuyệt diệt. Họ là nhân tố góp phần vào sự tuyệt chủng của các loài homo khác, và đến cách đây chừng 13 ngàn năm, chi Homo chỉ còn lại duy nhất loài Sapiens.
Trong thời gian hơn 200 ngàn năm tồn tại của mình, đến nay Sapiens đã trải qua 4 cuộc cách mạng lớn, mà kết quả sau mỗi cuộc cách mạng đó đều làm thay đổi cuộc sống của họ – cũng như thay đổi hệ sinh thái. Lần lượt các cuộc cách mạng Nhận thức, cách mạng Nông nghiệp, cách mạng Khoa học và cách mạng Công nghiệp đã diễn ra, sản sinh ra Tôn giáo, Chính trị, Tiền tệ, Kinh tế, … cùng với các loại hình thái xã hội: chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa phát xít, chủ nghĩa xã hội, …
Hơn 500 trang sách, chuyển tải thần kỳ qua những câu chuyện, khiến cho những kiến thức tưởng như khó nuốt về lịch sử trở nên gần gũi, thân thuộc như ta vừa xem một bộ phim chiếu trong rạp vậy. Trung tâm và nguyên nhân dẫn đến tất cả các cuộc cách mạng chính là những câu chuyện thần thoại (myth) – những hình tượng được xây dựng nên bởi trí tưởng tượng của Sapiens. Như dân tộc Việt Nam, tinh thần và chủ nghĩa dân tộc Việt Nam đã được xây dựng và vun đắp từ hàng ngàn năm qua, bởi câu chuyện thần thoại về mẹ Âu Cơ và bố Lạc Long Quân, sinh ra người Việt trong cùng một bào thai – để từ đó chúng ta trở thành “đồng bào” của nhau.
Các nền văn minh cổ đại, các đế chế mạnh nhất từng được biết đến đều nằm trên lưu vực của những con sông lớn, như người Việt cổ phát triển trên lưu vực sông Hồng. Châu Âu chưa bao giờ là vùng đất được nhắc đến trong lịch sử cổ đại, trung đại và cận đại. Vậy tại sao giờ họ được gọi là lục địa già, và là những quốc gia giàu có nhất thế giới. Câu trả lời chính là vì họ đã tự đặt mình là những người ngu dốt, họ đều nói rằng “Tôi không biết có những gì ở ngoài kia” Họ luôn nghĩ rằng thế giới còn rất nhiều điều mình chưa biết, luôn có thứ gì mà họ không biết, nên họ mới dong thuyền đi khám phá tìm ra Tân thế giới, bóc lột, đồng hoá và huỷ hoại lần lượt các nền văn hoá này đến nền văn hoá khác. Chỉ chưa đầy 500 năm, họ đã phân chia lại thế giới, tạo dựng nên thế giới của hiện nay.
Kể từ cuộc cách mạng Công nghiệp đầu tiên xảy ra cách đây hơn 200 năm, ngày hôm nay chúng ta đang ở trong cuộc cách mạng Công nghiệp lần thứ 4 – liên quan đến công nghệ. Cũng có thể nói, chúng ta đang trong hai cuộc cách mạng song song: cách mạng công nghệ thông tin và cách mạng công nghệ sinh học. Kết quả của cuộc cách mạng này đang làm thay đổi thế giới từng ngày. Chẳng ai biết 30 năm sau sẽ như thế nào. Loài homo cuối cùng sẽ biến mất?
Chỉ biết rằng thế giới đang chuyển từ toàn cầu hoá sang chủ nghĩa dân tộc. Anh và Mỹ đang là những lá cờ tiên phong. Dịch COVID-19 bùng phát cũng là một nhân tố để chủ nghĩa dân tộc thể hiện sức mạnh cũng như những ưu thế của mình.
Không chỉ mang đến những cái nhìn mới cho những người quan tâm đến lịch sử. Homo Sapiens – Lược sử loài người còn mang đến những kiến thức quý bái, uyên thâm cho tất cả chúng ta, từ chính trị, kinh tế, tôn giáo, khoa học, tâm lý học, triết học, sinh học, …
Xin được giới thiệu cuốn sách này tới tất cả những ai quan tâm đến loài người!
Comments are closed.